Dziergowice (niem. Oderwalde) to mała wieś, licząca około 2500 osób, położona w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z 1274 roku. To właśnie tutaj, od dawien dawna funkcjonowała przeprawa na drugi brzeg Odry do wsi Przewóz oraz najstarsza karczma na Odrą – o niej jednak rozpiszę się w innym wątku. Dzisiaj poruszymy nieco młodszą historię, sięgającą lat 40-stych ubiegłego wieku.
Podczas trwania II Wojny Światowej w rejonie Dziergowic stacjonowały niemieckie jednostki sił powietrznych Luftwaffe. Żołnierze odpowiedzialni byli za obsługę naziemnego radaru FuMG-65 Würzburg-Riese oraz współpracującej z radarem baterii artylerii przeciwlotniczej FlaK 39 (10,5cm).
Niestety, ale teren na którym znajdowały się działa przeciwlotnicze został jakiś czas temu wyrównany – co widać na zdjęciu powyżej. Nie dostrzeżemy już stanowisk i łączących ich okopów. Jedyny ślad jaki po nich pozostał, to skan terenu wykonany technologią Lidar.
Głównym zadaniem Flak-Großbatterie „Oderwalde” była ochrona przed alianckimi bombowcami przestrzeni powietrznej w rejonie zakładów paliw syntetycznych OHW Blechhammer, IG Farben Heydebreck oraz GmbH – Kokerei Odertal. Zakłady specjalizowały się m.in w wytwarzaniu izooktanu. Startujące z Włoch, alianckie bombowce rozpoczęły loty rozpoznawcze w marcu 1944 roku. W wyniku nasilonych bombardowań przeprowadzanych od lipca 1944 roku zakłady chemiczne uległy zniszczeniu.
Notatki aliantów dotyczące przeprowadzanych nalotów na teren Blechhammer South & North, zawierają informację o użyciu przez wojsko niemieckie, ciężkiej artylerii przeciwlotniczej:
- Added to an almost complete undercast were the defenses of the target which consisted of intense heavy flak (…), misja #52, 30 czerwca 1944 r.
- (…) the anti-aircraft were at work, misja #57, 7 lipiec 1944
Można domniemać, że rozchodzi się nie tylko o obronę przeciwlotniczą rozlokowaną w rejonie Kędzierzyna, ale także baterię z Dziergowic.
Na powyższych zdjęciach widoczny jest m.in rejon Blachowni Śląskiej, wyspa Ostrówek w Koźlu, rzeka Odra oraz spadające z samolotów bomby. Pochodzą one z dwóch różnych misji (nr. #57 i #77), przeprowadzonych w lipcu i sierpniu 1944 roku przez 461st Bombardment Group. Bardzo ciekawą lekturę na temat alianckich nalotów znajdziemy na stronie www.461st.org.
Dziergowice – Radar FuMG-65
Wykorzystywany przez niemców naziemny radar FuMG-65 Würzburg-Riese służył do kierowania reflektorem świetlnym oraz ogniem artylerii dział przeciwlotniczych. Używany był przez wojsko w latach 1940 – 1945. Paraboliczna antena o powierzchni 7 m2 i mocy 7-11 kW, gwarantowała zasięg radaru nawet do 70 km.
Radar FuMG-65 został umieszczony na betonowej podstawie, która ciągle znajduje się w Dziergowicach – jest jednak trochę podkopana ze względu na wydobycie piasku w tym rejonie.
Kilka lat temu, podczas orki na pobliskim polu, zaczęły pojawiać się na powierzchni metalowe elementy. Wśród nich odnaleziono spore fragmenty radaru FuMG-62. Dzięki odpowiedniej reakcji Stowarzyszenia Blechhammer-1944, prezentowane są one na wystawie w Osiedlowym Domu Kultury „LECH” w Kędzierzynie-Koźlu.
Dziergowice – Flak 39 10,5 cm
Główną bronią wykorzystywaną w zwalczaniu alianckich bombowców były ciężkie działa przeciwlotnicze Flak 39 10,5 cm. Zasilane amunicją 105 × 769R w „standardowej” kombinacji z pociskiem odłamkowym (10,5cm Sprgr L/4,4 (Kz)) i zapalnikiem czasowym (Zt.Z.S/30). Donośność działa dochodziła do 12 800 metrów, a pocisk uzyskiwał prędkość początkową rzędu 880 m/s.
Techniczną ciekawostką jest fakt, że działa te posiadały elektryczny układ obrotu oraz podniesienia. Dodatkowo, sterowany był on za pomocą centralnego systemu kierowaniem ognia.
Zasady dotyczące unikania ognia z dział przeciwlotniczych FlaK oraz sposobu komunikacji z radarem zostały wyjaśnione przez U.S. Air Force na filmie z 1944 roku. Niestety film dostępny jest tylko w języku angielskim.
Badania archeologiczne
W sierpniu pracowania badań historycznych i archeologicznych POMOST, poinformowała o ekshumacji szczątków niemieckich żołnierzy z terenu Flak-Großbatterie „Oderwalde”.
30 sierpnia 2016 r. przeprowadziliśmy prace ekshumacyjne w Dziergowicach, pow. kędzierzyńsko-kozielski. W pobliżu tej miejscowości znajdują się pozostałości z II wojny światowej – niemiecki radar Luftwaffe FuMG-65 Würzburg-Riese oraz betonowo-ziemne obiekty związane z kompleksem baterii przeciwlotniczej wyposażonej pierwotnie w kilkanaście armat 10,5 cm Flak 39. Według zachowanych relacji mieszkańców Dziergowic w jednym z bunkrów, interpretowanych jako schron dowodzenia, czerwonoarmiści rozstrzelali 18 rannych niemieckich żołnierzy, po czym wysadzili obiekt. Ich szczątki odnaleźliśmy w warstwie gruzu oraz w szczelinach betonowej posadzki powstałych pod wpływem wybuchu.
Podsumowanie
W samym rejonie Kędzierzyna Koźla znajdziemy kilka podobnych niemieckich obiektów. Cześć z nich zachowana jest jeszcze w bardzo dobrym stanie – z widocznymi okopami, stanowiskami jak i również betonowymi podstawami pod radary oraz działa. Niestety, są to obiekty nie objętę ochroną prawną, co sprzyja ich dalszej dewastacji. Mam nadzieję, że przed ich zrównaniem z ziemią uda mi się odwiedzić i „udokumentować” w postaci artykułów na niniejszym blogu – chociaż część z nich.
FlaK to skrót od niemieckiego słowa Flugabwehrkanone (ang. antiaircraft gun), czyli w tłumaczeniu na język polski – działo przeciwlotnicze :)
Dziergowice – Galeria
1. Zdjęcie Flak 39
2. Wikipedia – Dziergowice
3. 461st Bombardment Group
4. Forum Inne Oblicza Historii
