Zamysłów
Dawna wieś Zamysłów (obecnie dzielnica Rybnika) zlokalizowana była na trakcie łączącym miasta Rybnik oraz Wodzisła Śląski. Naszym punktem zaczepienia w niniejszym artykule jest miejsce zwane dawniej jako Florian, utożsamiane z samym Zamysłowiem, a jednak w rzeczywistości funkcjonujące jako osobna osada (co potwierdzają akta gruntowe). Zaznaczona na mapie Johanna Wolfganga Wielanda z 1736 roku (podgląd mapy na dole artykułu) wskazuje, że istniała na pewno wcześniej. Dzisiaj ten rejon znajduje się w granicach rybnickiej dzielnicy Zamysłów, a nazywany jest Wrzosami.
Zamysłów Folwark
Pozostałości folwarku zlokalizowane były kilkadziesiąt metrów od ulicy Niedobczyckiej, a dokładniej na początku ul. Jarzynowej pod numerem 19. Znajdował się tam opuszczony dworek właściciela majątku Florianshof.
Zabudowania znajdujące się obok budynku według opowiadań miejscowych również były częścią gospodarstwa. To co pozostało z folwarku w momencie tworzenia pierwszej wersji tego artykułu (w 2016 r.) to podpiwniczony budynek dworu mieszkalnego. Zbudowany na planie prostokąta z cegły oraz kamienia. Otynkowany, z dachem dwuspadowym. Piętrowy z użytkowym poddaszem, a wejście do środka prowadziło przez umiejscowioną po zachodniej stronie przybudówkę.
Majątek ten istniał w roku 1784 na co wskazuje starodruk „Beyträge zur Beschreibung von Schlesien” (autor Zimmermann, Friedrich Albert). Jak podaje Pani Ewa Kulik liczył około 800 morgów użytków rolnych.
W opracowaniu „Dzieje Zamysłowa dzielnicy Rybnika” podano, że nie udało się potwierdzić Francoszka jako dzierżawcy lub właściciela folwarku (podawanego jako jednego z pierwszych), a miał nim być około połowy XIX wieku.
W latach czterdziestych XIX wieku zarządzanie folwarkiem powierzono Emanuelowi Langerowi. Kolejnym użytkownikiem od lat pięćdziesiątych do osiemdziesiątych XIX wieku był Teodor Jaenicke.
Jak podaje „Der Schlesische Landwirt” (wydanie z 1 sierpnia 1871 r., nr 61), w lipcu 1871 roku Jaenicke kupił we Wrocławiu od Pana Gülicha amerykańską maszynę „Burdick Reaper” za 250 talarów.
Była to żniwiarka zaprzężona w dwa konie, potrafiąca skosić w ciągu godziny 2 akry, czyli w normalny dzień pracy od 20 do 24 arów.
Następnie po dostarczeniu urządzenia na miejsce została ona przygotowana i uruchomiona przez specjalnego montera. Gdy nadszedł czas na testy, wybrano płaskie pole, wolne od kamieni i porośnięte żytem. Po przekoszeniu kosą pierwszego pokosu, maszynę uruchomił zwykły robotnik i z pomocą dwóch średnio silnych koniach maszyna kosiła od początku do końca.
Na tą pierwszą próbkę pracy Jaenicke zaprosił nauczycieli i uczniów ze szkoły rolniczej w Popielowie, którzy z wielkim zainteresowaniem śledzili pracę maszyny.
Rycinę maszyny Budrick Reaper udało mi się odnaleźć w publikacji umieszczonej w bibliotece cyfrowej Uniwersytetu Autonomicznego w Nuevo León.
W 1886 roku pruski oficer Fryderyk Holewa (Fritz Kolewe) z Gliwic podjął zobowiązania w wysokości 28 500 marek – co oznaczałoby przejęcie majątku królówskiego w ręce prywatne. Podaje się, że to on rozbudował dwór mieszkalny (nazywając go „Zamislauer Schloss„) i zabudowania gospodarcze. Budynek co prawda musiał się wyróżniać na tle niskich budowli ale czy aby na tyle aby utożsamiać go z nazwą „Schloss” (w polskim tłumaczeniu – zamek/pałac)?
Udało mi się dotrzeć do spisu własności ziem w Cesarstwie Niemieckim z 1892 r. Tam szczegółowo rozpisano powierzchnię oraz przeznaczenie ziemi należących do folwarku Florianshof. Łączna suma wskazuje dokładnie na 150,9 hektara.
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. 1892 r.
- Pola, w tym ogrody (Acker incl. Gärten) – 132,81 h
- Łąki (Wiesen) – 8,43 h
- Pastwisko (Hutung) – 0,51 h
- Las (Wald) – brak
- Nieużytki, ścieżki, dziedzińce itp. (Unland, Wege, Hofräume etc.) – 3,02 h
- Woda (Wasser) – 6,13 h
- Suma (Summa) – 150,90 h
- Podatek gruntowy netto (Grundsteuer Reinertrag. M) – 769 marek
Klasyfikowało to Florianshof jako jeden z większych majątków na Zamysłowie (o ile nie największy), choć mowa tutaj o Zamysłowie który rozumimy współcześnie (ze względu na granice dzielnicy). Prawdopodobnie był też jednym z 19 folwarków dominium rybnickiego.
Wyszczególniono także właściciela, budynki specjalne oraz prowadzoną hodowlę zwierząt.
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. 1892 r.
- Właściciel (Name des Besitzers) – Fritz Kolewe (Fryderyk Holewa)
- I. Nazwa najemcy, II. Nazwa administratora (I. Name des Pächters, II. Name des Administrators) – brak
- Poczta lub stacja kolejowa i telegraficzna oraz ich odległość w km. (Post- resp. Eisenbahn-u.Telegraphen-Station und deren Entfernung Km.) – 2,5 Rybnik P.T.E.
- Szczegóły wszystkich obiektów przemysłowych (Angabe aller industriellen Anlagen) – Cegielnia (Ziegelei)
- Hodowla specjalna, rasy bydła i wykorzystanie zwierząt hodowlanych (Züchtung spezieller, Viehraçen und Verwerthung des Viehstandes) – Hodowla bydła holenderskiego (Züchtung von Holländer Rindvieh)
Czy duży folwark Florianshof dawał zatrudnienie miejscowym chłopom? Tymczasowe w okresie intensywnych prac polowych na pewno tak. Jednak czy możemy mówić o stałym zatrudnieniu? Wydawało by się, że rówinież tak. Natomiast materiały źródłowe mówią nieco inaczej. Według niemieckich urzędników i ksiąg Urzędu Stanu Cywilnego, ludność Florianshof była odrębną społecznością. Część z nich pochodziła z różnych miejscowości i tylko tymczasowo zamieszkiwała folwark. Ciężko powiedzieć czy któryś z mieszkańców Zamysłowia był stałym pracownikiem, podejrzewa się jednak, że gospodarstwo nie było brane pod uwagę jako potencjalne miejsce stałej pracy.
7 listopada 1981 roku w czasopiśmie „Rybniker Kreisblatt” pojawiła się informacja od samego właściciela folwarku, Pana Kolewe.
W 1892 roku w lokalnej gazecie „Nowiny Raciborskie” pojawił się artykuł opisujący tragiczne zdarzenie. Sprawcami byli mieszkańcy Florianshof.
Natomiast, na łamach czasopisma „Lublinitzer Kreisblatt” w 1894 r. (wydanie z 26 maja, st. 21) pojawiła się informacja o kradzieży!
Tłumacząc komunikat zamieszczony w prasie brzmiał on mniej więcej następująco.
W nocy z 9 na 10 września 1893 r. w Florianshof (Rybnik) u Pan Kolewe. Z jego gospodarstwa skradziono dwa konie, klacz kasztanową i karego konia gommerskiego (wałach) wraz z uprzężą oraz konia brytyjskiego lekko brązowego o łącznej wartości ok. 750 marek. Za schwytanie złodzieja Kolewe wyznaczył nagrodę w wysokości 50 marek.
Ciekawe dlaczego taka informacja pojawia się dopiero po 8 miesiącach od zdarzenia?
Zresztą Florianshof co jakiś czas pojawiał się w czasopismach lokalnych oferując pracę, sprzedaż lub do oddania różne dobra np. marchew czy słomę żytnią.
Warto przybliżyć w tym momencie dawną jednostkę wagi – cetnar. Cetnar pruski do 1858 roku – 1 cetnar = 110 funtów = 51,45 kg; po 1858 roku – 1 cetnar = 100 funtów = 50 kg.
 Czasopismo „Der Oberschlesische Wanderer” wydanie z 6 kwietnia 1888 roku (nr 81) Do sprzedaży 20 sztuk mocnych brzoz, odpowiednie do drewna stołowego i stolarskiego, dobre ziemniaki jadalne za 1,50 marki za cetnar oraz słoma żytnia i owsiana po 1,20 marki za cetnar. |  Czasopismo „Der Oberschlesische Wanderer” wydanie z 12 kwietnia 1888 roku (nr 86) Dominium Florianshof poszukuje pracownika najemnego z dobrymi referencjami, dobrą płacą i dobrą pracą, do pracy od zaraz. |
 Czasopismo „Tost-Gleiwitzer Kreisblatt” wydanie z 2 kwietnia 1889 roku (nr 14) Dominium Florianshof posiada mnóstwo dobrych odmian nasion i jadalnych ziemniaków po niskich cenach. |  Czasopismo „Tost-Gleiwitzer Kreisblatt” wydanie z 1 października 1889 roku (nr 40) Dominium Florianshof z dnia 1 stycznia 1890 r. szuka jednego pracownika, jednego pastucha i kilka powozów konnych, z dobrymi zarobkami i obowiązkami. |
 Czasopismo „Rybniker Kreisblatt” wydanie z 15 listopada 1890 roku (nr 46) Do sprzedaży 500 cetnarów marchwi, z ceną 1,25 marki za cetnar. |  Czasopismo „Rybniker Kreisblatt” wydanie z 27 czerwca 1891 roku (nr 26) Florianshof ma jeszcze kilkaset centarów do oddania dobrej słomy żytniej. |
Kolejnym właścicielem był Antonii Wodarz ze Szczytów, który odkupił majątek od F. Holewy za 23 850 marek. Niestety Wodarz nie radził sobie z prowadzeniem zakupionego gospodarstwa, co zapoczątkowało rozłożoną w czasie wyprzedaż gruntów majątku.
Na początku XX wieku (w latach 1902 – 1908) nastąpiła parcelacja i wyprzedaż majątku. Nabywali je gospodarze z Zamysłowa oraz Niedobczyc. Sam dworek natomiast został wykupiony przez zarząd kopalni Romer-Grube (KWK Rymer). W lokalnych gazetach co raz pojawiały się ogłoszenia związane ze sprzedarzą parceli należących do Florianshof.
 Czasopismo „Katolik” wydanie z 8 marca 1902 roku (nr 29) |  Czasopismo „Dziennik Śląski” wydanie z 23 stycznia 1904 roku (nr 18) |  Czasopismo „Katolik” wydanie z 15 kwietnia 1905 roku (nr 45) |
 Czasopismo „Katolik” wydanie z 22 lipca 1905 roku (nr 85) |  Czasopismo „Polak” wydanie z 2 czerwca 1908 roku (nr 66) |
W 2012 roku budynek ten został wystawiony na sprzedaż. Wstępna cena oszacowana została na 500 000 złotych.
Na początku roku 2016 nie zmieniło się praktycznie nic. Prócz rozrastającego się w okolicy osiedla domków rodzinnych, budowla stała w stanie praktycznie „nienaruszonym”. Niszczał pomimo swojego uroku „tamtych” lat i bogatej, nieco tajemniczej historii. Jednak we wrześniu 2016 roku, koparka przypadkowo zahacza o ścianę na wysokości pierwszego piętra, doprowadzając do naruszenia konstrukcji. Warto dodać, że w między czasie nastąpiła próba podpalenia…
To był początek końca dworku Florianshof.
Ze względu na uszkodzenia konstrukcji oraz ogólny zły stan budynku (m.in. silne zawilgocenie substancji), obiekt nie nadawał się do użytkowania i stwarzał zagrożenie dla życia. Finalnie Wydział Architektury Urzędu Miasta Rybnik, po pozytywnym zaopiniowaniu przez Miejskiego Konserwatora Zabytków wydał pozwolenie na rozbiórkę obiektu.
22 lutego 2017 roku budynek został wyburzony, następnie wywieziono gruz. Tym samym budynek przestał istnieć, jednak pamięć o nim i jego historia po części została utrwalona w tym artykule.
Florianshof na starych mapach
Florian na mapie Johanna Wolfganga Wielanda z 1736 roku.
Zamislau Florianshof na mapie z 1803 roku.
Zamislau Florianshof na mapie z 1810 roku.
Zamislau Florianshof na mapie z 1827 roku.
Zamislau Florianshof na mapie z 1893 roku.
Wnętrze dworku na zdjęciach – luty 2016 roku
Dewastacja budynku – 14 września 2016 roku
Rozpoczęcie rozbiórki – 15 lutego 2017 roku
Niestety ale w 2017 roku rozpoczęła się rozbiórka dworku. W wyniku „przypadków losowych” naruszona została konstrukcja budynku co przyczyniło się do skrócenia jego żywotu. Chwilowo przerwano prace ze względu na spore zainteresowanie, jednak po wyjaśnieniach i przedstawieniu wszelkich decyzji i dokumentów, dokonano całkowitego wyburzenia.
Całkowite wyburzenie – 22 lutego 2017 roku
Źródła:
1. „Zeszyty Rybnickie nr 10 – Dzieje Zamysłowa, dzielnicy Rybnika”, 2011, Ewa Kulik,
2. „Zeszyty Rybnickie nr 9 – Historia gospodarcza Rybnika i powiatu rybnickiego w XIX i XX wieku”, 2010, praca zbiorowa pod redakcją Dawida Kellera
3. Pałace Śląska, Katalog zabytkowych rezydencji
4. „Nowiny, 28 lutego 2017, nr 10”
PS. Niestety w kwestii wielu potencjalnych faktów jesteśmy zmuszeni w używaniu słowa „prawdopodobnie”. Litaratura jest skąpa w informacje dotyczące dzielnicy Zamysłów jak i samego folwarku Florianshof. Nawet ona wielokrotnie zaznacza prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych zdarzeń, a nie ich pewność.
