Naszym punktem zaczepienia podczas tegorocznego MRÓwienia (czym jest MRÓwienie?) była Twierdza Nysa. Pierwszego dnia naszej wyprawy spotkaliśmy się o 9:00 rano w centrum Nysy, aby ustalić wstępny plan. Musieliśmy podjąć decyzję, które obiekty chcemy zwiedzić. Niestety ale dla nyskiej twierdzy mieliśmy zaledwie jeden dzień. Mimo to, moim zdaniem udało się odwiedzić spory kawałek militarnych budowli.
Pierwszym obiektem był Fort Prusy wraz z znajdującą się tuż obok wieżą ciśnień. Następnie pięknie utrzymany Fort II oraz odrestaurowany Bastion św. Jadwigi w którym znajduje się punkt informacji turystycznej i świetna restauracja. Po obfitym obiedzie naszym kolejnym miejscem do odwiedzenia była Reduta Kardynalska i Fort Wodny. Ostatnią tego dnia militarną ciekawostką Nysy była Reduta Królicza, na której trwały przygotowania do festiwalu miłośników fantastyki.
Zacznijmy jednak od krótkiego zarysu historycznego Twierdzy Nyskiej. Przecież już wiecie, że ten blog to nie tylko luźne relacje z wypraw, ale także za każdym razem dawka historii na temat odwiedzonego miejsca :-)
Twierdza Nysa – Zarys historyczny
Już w 1594 roku powstawały pierwsze nowożytne fortyfikacje Nyskiej Twierdzy. Ich projekt przygotował Johanes Schneider z Lindau. Niestety ze względu na zbyt wysokie koszty, nie ukończono wszystkich planowanych obiektów.
Samym statusem „twierdzy”, Nysa mogła zacząć się chwalić około 260 lat temu. Wcześniej miasto co prawda było otoczone murami obronnymi, wieżami bramnymi i basztami, jednak dopiero po przejęciu miasta przez króla Prus Fryderyka II (jesienią 1741 roku, w wyniku tajnych negocjacji z austriacką cesarzową, która odstąpiła Dolny Śląsk) rozbudowano jego dotychczasowe fortyfikacje.
W 1807 roku Twierdza Nysa została zdobyta przez wojska napoleońskie. Pomimo, że była uważana jako jedna z najsilniejszych twierdz w Europie. Samo oblężenie z nieustającym ostrzałem artyleryjskim trwało 114 dni! Powodu kapitulacji twierdzy możemy upatrywać się w wielu nałożonych na siebie zdarzeniach. Po pierwsze należy wziąć pod uwagę zaniedbania władców – obsada twierdzy wynosiła zaledwie połowę możliwej obsady, bo około 6200 żołnierzy. Na dodatek słabo uzbrojonych i o niskich moralach – część z nich po prostu dezerterowała. Kończyły się zapasy amunicji, zniszczeniu uległa apteka z zapasami lekarstw. W efekcie końcowym wszystko to wpłynęło na kapitulację Twierdzy Nysa.
Ze względu na szybki rozwój wojskowości, a szczególnie artylerii, fortyfikacje były ciągle udoskonalane, tak by sprostać coraz to lepszej technice militarnej. Jeszcze przed wojną prusko-austriacką w 1866 r. wybudowano forty I, II, III – szczyt ówczesnej architektury wojskowej, której zadaniem było osłanianie wybudowanej kilka lat wcześniej linii kolejowej łączącej miasta Brzeg – Nysa. Fortyfikacje związane z osłoną kolei również były na bieżąco modernizowane, wprowadzano coraz to wymyślniejsze rozwiązania – m.in. ślepy tor i obwałowania kolei.
Przełomem w rozbudowie oraz funkcjonowaniu twierdzy był rok 1885, kiedy to do uzbrojenia wojsk wprowadzono pociski wypełnione nowoczesnymi materiałami wybuchowymi – o większej sile wybuchu i zasięgu. Właśnie wtedy Nyska twierdza straciła rację bytu. Rozpoczęło się systematyczne usuwanie elementów twierdzy, a w ich miejscu zaczęły powstawać budynki użytku codziennego. Dziś możemy podziwiać zaledwie 60% procent ich wcześniejszego stanu. W późniejszym czasie wiele z fortyfikacji wykorzystywanych było przez Ludowe Wojsko Polskie.
Fort Prusy
Pierwszym obiektem który postanowiliśmy zwiedzić był Fort Prusy wraz z przyforteczną wieżą ciśnień.
Wybudowany został w latach 1743 – 1745. Obwałowania fortu tworzy pięcioramienna gwiazda otaczająca 2 kondygnacyjne kazamaty o kształcie pięcioboku. Fort znajduje się na wzgórzach, na północ od rzeki Nysy Kłodzkiej. Gwarantowało mu to dobrą pozycję do prowadzenia ostrzału.
W późniejszym czasie obiekt częściowo wykorzystywany był jako więzienie oraz magazyn sprzętu wojskowego.
Na środku dziedzińca umiejscowiony został budynek w którym znajduje się studnia.
O Fort Prusy dba Stowarzyszenie „Harmonia w Chaosie”. Za zwiedzanie nie ma żadnego cennika – można jednak wrzucić wolne datki do skarbonki, do czego serdecznie zachęcam.
Fort II
Zwany również Fortem Regulickim. Początkowo wybudowany jako prowizoryczne dzieło ziemne w latach 1865 – 1866. Dopiero w latach 1871 – 1873 przebudowany na stały fort artyleryjski.
Fort o zarysie czworobocznej lunety, przeznaczony był do obrony linii kolejowej.
Fort II jest świetnie zachowany. Co roku odbywają się tutaj Dni Twierdzy Nysa. Można go zwiedzać codziennie (w dni robocze w godzinach 8 – 16, w sobotę i niedzielę w godzinach 10 – 16). Naszą wesołą wycieczkę oprowadzał w pełnym umundurowaniu Grenadier Legii Polsko Włoskiej – Pan Krzysztof Herman.
Bastion św. Jadwigi
Wybudowany jako bastion staroholenderski – jeden z elementów nowożytnego obwodu fortecznego miasta którego budowa rozpoczęła się w 1643 roku.
Wielokrotnie przebudowywany, a na jego dziedzińcu w latach 1700 – 1758 znajdował się budynek – prawdopodobnie magazyn sprzętu artyleryjskiego. Podczas oblężenia przez wojska Napoleońskie (w 1807 r) funkcjonowało w budynku m.in. laboratorium, gdzie wytwarzano amunicję. Podczas wojny francusko-pruskiej w bastionie św. Jadwigi przetrzymywano kilkuset francuskich jeńców. Aktualnie bastion wraz z kazamatami założony jest na planie podkowy.
Po renowacji która skończyła się w 2008 roku, w bastionie znajduje restauracja (serwująca naprawdę pyszne dania i napitki :-)), a także punkt informacji turystycznej.
Reduta Kardynalska
Po obfitym obiedzie, ruszyliśmy na kolejny obiekt. Zamknięty, bez możliwości wejścia w tamtym momencie. Jednak spryt i pewne zniszczenia w murach umożliwiły nam spojrzenie na to co znajduje się w środku reduty.
Reduta Kardynalska budowana była w latach 1743 – 1746. Zbudowana na planie kwadratu z kazamatami i okrągłym dziedzińcu z którego poprzez pochylnię dostępne są stanowiska ogniowe. Pierwotnie otoczona fosą. Miała osłaniać m.in zachodnią część umocnień Nysy i Radoszyna.
Na jej murach zaznaczone zostały poziomy wody podczas powodzi zalewających miasto.
Fort Wodny
Fort wybudowany w 1741 roku przez Austriaków. Początkowo prosty szaniec palisadowy, otoczony wodą, wysunięty przed front twierdzy. Zniszczony w wyniku walk z wojskami Napoleona w 1807 roku, dwa lata później został odbudowany od nowa. Następnie dwukrotnie przebudowywany – w latach 1830 – 1850 oraz ostatecznie 1878 – 1880. Podczas ostatniej przebudowy przybrał kształt jednowałowego fortu piechoty i artylerii. Został otoczony fosą oraz wałem ziemnym. Posiada zarys pięciobocznej lunety z dodatkową baterią na prawym barku.
Fort został poddany rewitalizacji. Na bramie z kratą forteczną widoczne są wciąż ślady po ostrzale. Rodzi się jednak pytanie – z jakiego okresu mogą one pochodzić?
Reduta Królicza
Wieloboczna reduta, otoczona wałem ze stanowiskami piechoty i artylerii. Budowana według projektu Lafevra i von Castillona w latach 1767 – 1768. Całość umocnienia otacza sucha fosa, pod wałami umieszczone m.in. kazamaty wartownicze i koszarowe, galerie ze strzelnicami oraz magazyny amunicji. Wejście do reduty prowadzi przez murowaną bramę z 1774 roku. Stanowi część „Obwałowań Jerozolimskich Zewnętrznych”, biegnącej od zachodniej przeciwstraży Fortu Prusy, wzdłuż ulicy Otmuchowskiej.
Twierdza Nysa – Mapa fortyfikacji
Na potrzeby zwiedzania Twierdzy Nysa przygotowałem mapę z zaznaczonymi najważniejszymi fortyfikacjami wchodzącymi w jej skład.
Twierdza Nysa – Podsumowanie
W ciągu jednego dnia udało się nam zobaczyć tylko część umocnień. Jest to jednak świetny pretekst aby wrócić do Nysy i skupić się na reszcie nie zwiedzonych zabudowań. Twierdza Nysa to miejsce do którego muszę koniecznie wrócić, ze względu na moją fascynację budowlami z czerwonej cegły.
Tak więc Nyso – do zobaczenia!
Źródło:
1. „Nysa Podróż Po Fortach”, Krystyna Dubiel, Nysa 2013
2. twierdzanysa.com
3. sites.google.com/site/twierdzanysa
