Konstruowanie wymyślnych zapytań do Wujka Google przynosi czasem zaskakujące rezultaty. Jak można było dostrzec w ostatnich artykułach, przedstawiam coraz to nowe odkrycia związane z obozem RAD w Rudach (Groß Rauden).
Weryfikując materiały źródłowe oraz dostępne pokątnie pocztówki wiemy, że Abteilung „Wandalenkönig Geiserich” bo taką nazwę nosił obóz w Rudach, istniał w dwóch różnych lokalizacjach i posiadał dwa różne numery obozowe – 3/121 oraz 4/122. O tym drugim można wyczytać kilka informacji w innym moim artykule: Służba Pracy Rzeszy i jej praca w „Ratibor OS.”. Tym razem jednak skupimy się na lokazalicji drugiej oznaczonej 3/121.
Rzućmy okiem na kilka zdjęć związanych z obozem RAD 3/121 Groß Rauden:
 Naszywka naramienna. Pochodzi ze zbioru zdjęć opisanych jako pochodzących z obozu w Rudach. |  Pocztówka: RAD. Abt. 3/121 Rauden O.S. |
Jedno ze zdjęć ze zbioru opisane jest z tyłu: RAD K3/121 Gr. Rauden. 25 marca 1940.
Dzięki artykułowi Der Reichsarbeitsdienst und sein Schaffen im Kreise Ratibor OS., który ukazał się na łamach Ratiborer Heimat-Kalender für 1936, wiemy, że obóz RAD w Rudach powstał w 1934 r., a pracownicy zostali umieszczeni w standaryzowanych koszarach Rzeszy, które były podobne do tych używanych w obozach podczas budowy autostrad (Reichsautobahn)1. Warto tutaj jednak zaznaczyć, że to data powstania obozu w pierwszej lokalizacji, który oznaczono numerem 4/122 i należał do zupełnie innej grupy roboczej.
Dodatkowe wzmianki na forum wskazują, że nastąpiło przeniesienie obozu z jednej lokalizacji (3/121) do drugiej (4/122) około 1938 r.2 Choć błędne zostały tutaj opisane numery obozowe. To obóz 4/122 istniał jako pierwszy, a 3/121 był jego następcą.
Skupmy się tylko na RAD 3/121
Idąc tropem numeru obozowego 3/121, grzebiąc w internecie i tłumacząc język niemiecki czy czeski na nasz, trafiamy na namacalny dowód w postaci nieśmiertelników!
To, co jest tutaj niespodziewane, acz często powtarzające się, to fakt, że same nieśmiertelniki odnaleziono około 600 km od miejsca obozu w Rudach. Dokładniej – trzeba by było wyruszyć na zachodni koniec Czech w rejon Karlowych War, aby mieć szczęście po nie sięgnąć do ziemi (o ile jeszcze coś zostało).
Dlaczego powtarzające się? Ponieważ nie po raz pierwszy spotykam się z nieśmiertelnikami junaków w innym obozie, niż wskazuje na to ich tzw. numer obozu.
Nieśmiertelniki RAD 3/121 z 2000 roku
Pierwsza wzmianka o znaleziskach blach obozowych, przedstawiona została w czeskim roczniku HAMELIKA.3 Aby oddać nieco więcej kontekstu samego miejsca i innych znalezisk zacytuję już przetłumaczony fragment:
(…) Obóz RAD w pobliżu wsi PRAMENY
Obóz pracy składał się z kilku budynków i umocnień okopowych. Dobra dostępność i strategiczne położenie tego miejsca służyły faktycznie wojsku od pierwszej połowy XVII wieku aż do 1945 roku, kiedy to obóz został zajęty przez Amerykanów, następnie spalony i zrównany z ziemią. Przybliżona lokalizacja budynków pokazana jest na mapie.
Ustalenia: Od kilkudziesięciu lat teren byłego obozu pracy jest dosłownie wywracany do góry nogami przez różnych „poszukiwaczy złota”, którzy poszukują i gromadzą wszystko, co ma związek z II wojną światową. Cała przestrzeń jest doskonale „wywiercona” i znajdują się tam również doły, w których znajdziemy maski przeciwgazowe, kanistry i różne przedmioty, którymi kolekcjonerzy nie byli zainteresowani. Mamy jednak doniesienia, że odnaleziono tu dużą ilość broni i amunicji, dlatego też, pomimo dokładnego przeszukania i splądrowania obozu, udało nam się w krótkim czasie zebrać pokaźny arsenał broni i amunicji poprzez prosty zbiór powierzchniowy (czerwiec 2000). Były to torsy z głęboką korozją, niezdatne do strzelania, ale kolekcjonerzy z pewnością byliby zadowoleni ze znalezisk. Na przykład 2 szt. Mauser wz. 24, 1 szt. karabin Lebel kal. 8 mm, szkolna wiatrówka wojskowa, 2x wyrzutnik granatu pancernego, bagnet, część czapki Mannlicher M 91, Nasadka do karabinu Mosin 1891- 1907, ok. 500 nabojów (całkowity złom) Mosin, kilka naboi Lebel, Mauser, łuski na bagnety Lebel, naramienniki z różnych typów karabinów, hełmy niemieckie, 1 hełm amerykański itp. Większość znalezisk (bez nabojów) ) przeszła przez ogień Ponadto odnaleziono 3 sztuki znaczków identyfikacyjnych, z czego 2 były kompletne, pozostała jedna czwarta i są ostemplowane: M 224, RAD 3/121/854, RAD 3/121/813, na trzecim niekompletnym znaczku widniał : RAD 3/121 / 835.
18.06.2000, opisał Zdeněk Buchtele.3
Udało mi się również zidentyfikować numer obozowy tego RADu, to dokładnie: 5/371 Sangerberg (cz. Prameny), wchodzący w skład grupy roboczej 371 – Marienbad / Alsfeld (cz. Mariánské Lázně), który został wybudowany w 1939 r., a pierwsze szkolenia odbyły się na przełomie czerwca/września.4
Jego dokładna lokalizacja to obrzeża lasu w kierunku północno-zachodnim od Prameny – [Google Maps].
Warto również przybliżyć zdjęcie lotnicze z 1953 r. oraz mapę topograficzną z 1952 r., gdzie wyraźnie widoczne są jeszcze budynki.
 |  |
Jeżeli kogokolwiek zainteresuje samą miejscowością Prameny, to na stronie “Zanikle obce a objekty” można znaleźć pokaźną ilość zdjęć i artykułów.
Wróćmy jednak do samego rocznika HAMELIKA.
Na podstawie zawartych w nim informacji wiemy, że tylko wtedy, znaleziono dwa całe nieśmiertelniki oraz jedną ćwiartkę. Czy było ich wcześniej więcej? Ja, mając obycie w poszukiwaniach, mogę śmiało stwierdzić, że na pewno.
Na zdjęciu widać, że są to nieśmiertelniki aluminiowe, zdecydowanie rzadziej spotykane niż ich odpowiedniki w wersji cynkowej.
M 224 czyli urząd meldunkowy Koźle oraz numer obozu 3/121. Wszystko się zgadza – numer urzędu i numeru obozu.
Dokładne numery odnalezionych nieśmiertelników to:
- M224 RAD 3/121 / 813
- M224 RAD 3/121 / 835
- M224 RAD 3/121 / 854
Przeglądając konkretną numerologię, mamy do czynienia z numerami z średnio/wysokiej półki (nr. 813, 835, 854) – szacuję to ze względu na długość działania obozu w Rudach (1934 r. – 1945 r.), cykliczną wymianę junaków (służba trwała 6 miesięcy) i ich ilość (kompania około 99 – 180 osób w danym momencie).
Szacunkowo wydaje się to być w granicach 1400-2500 osób przez cały okres funkcjonowania obozu.
Nieśmiertelnik RAD 3/121 z 2010 roku
16 sierpnia 2010 roku na jednej z czeskich stron poświęconych poszukiwaniom za pomocą wykrywacza, pojawił się post o tytule “Výlet do Sudet” (Wycieczka do Sudetów). Opisuje on poszukiwania w rejonie obozu RAD niedaleko miejscowości Mariánské Lázně.
(…) JEšte tentýž den jsme se přemístili do bývalého táboru rad nedaleko marianských lázní.Všude prokopáno ale aspon něco nám uvízlo pod cívkou.Id je RAD 3/121)696 a na zybtku druhe bylo RAD 3/121/1012.POd cívkou ješte uvízla plynová maska i s futrálem v 60 cm a 3 botky od pušek.Ani si nedovedete představit to sklamání když kopnete botku,podíváte se okolo a kver už nikde.
16.08.2010, opisał candies.5
Miejscowość Mariánské Lázně znajdują się około 10 km od wspomnianej wyżej wsi Prameny (RAD 5/371 Sangerberg). Nie można potwierdzić, czy również wtedy był przeszukiwany ten sam obóz, ponieważ Mariańskie Łaźnie były siedzibą grup roboczych, a podległych kompanii w podobnej odległości było więcej np. RAD 1/371 Bad Königswart (cz. Lázně Kynžvart) czy RAD 2/371 Stadt Tepl (cz. Teplá).
Analizując dalej opis wyprawy poszukiwacza, mamy informację o odnalezieniu dwóch nieśmiertelników RAD widocznych na zdjęciu powyżej (jeden złamany w pionie na pół, drugi cały). Konkretniej tych, które interesują mnie najbardziej 3/121!
Tym razem w wersji cynkowej, ale ciągle o zbliżonej numeracji do poprzedniej (nr. 696, 1012). Niestety zdjęcia są słabej jakości, ale na szczęście jednak wciąż do odczytania:
Dokładne numery odnalezionych nieśmiertelników to:
- M224 RAD 3/121 / 696
- M224 RAD 3/121 / 1012
Aż niewiarygodne, że to kolejne znalezisko tak daleko od właściwego obozu.
Struktura w której znajdował się obóz RAD 3/121 w Rudach
Bazując na zebranych informacjach jak urząd meldunkowy i grupa robocza, możemy przeanalizować strukturę, której podlegał RAD Groß Rauden.
Był on przede wszystkim obozem męskim – więc należał do pionu Reichsarbeitsdienst Männer (RAD/M).
Dowództwo na szczeblu landów – XII Arbeitsgau Oberschlesien
Obóz w Rudach należał do Okręgu Pracy XII Oberschlesien z siedzibą w Opolu przy ówczesnej ulicy Friedrichsplatz 1 (aktualnie Plac Ignacego Daszyńskiego).6
Potwierdza to także książka adresowa Deutsches Reichs-Adressbuch für Industrie z 1938 r.:
Wpis w.w książce adresowej, informuje, że liderem Arbeitsgau XII był wtedy Oberstarbeitsführer (tłumacząc: starszy przywódca związkowy) lub jak podaje inne źródło major w stanie spoczynku Pan Heinze (różnica w stopniu).7
Urząd Meldunkowy – Meldeamt 224 Cosel
Następnie urząd meldunkowy (lub urząd rejestracyjny) o numerze 224 (na nieśmiertelniku M224) dla obozu znajdował się w Koźlu przy ulicy Adolf-Hitler-Strasse 8. To on zajmował się poborem nowych junaków do obozu.6
Grupa robocza (batalion) – Arbeitsgruppen 121 Gleiwitz
Każdy z batalionów, liczył od 1200 do 1800 ludzi.8
Grupa robocza o numerze 121, pod którą należał obóz RAD 3/121, miała swoją siedzibę w Gliwicach przy ulicy Hoferstraße 11. Kierownikiem grupy był Oberstfeldmeister Pg. Georg Feldt.9
Na liście znajdują się obozy męskie i żeńskie (RADwJ, te oznaczone numerem batalionu 52).
Męskie obozy RAD grupy 121 znajdowały się m.in w: Gliwicach, Brynku, Dzierżnie i Kotulinie.
Żeńskie obozy RAD grupy 52 znajdowały się m.in w: Wielowsi, Kotulinie, Bycinie i Pilchowicach.
W roczniku z 1938 r. obóz z Rud nie występuje jeszcze w rozpisce, a to prawdopodobnie dlatego, że publikacja była wydana w połowie 1937 r., natomiast samo przeniesienie obozu miało miejsce prawdopodobnie w 1938 r. Niestety w późniejszych rocznikach jest coraz mniej informacji o Reichsarbeitsdienst, a tym bardziej brak takiej listy.
Numer kompani – Abteilungen 3 Groß Rauden
Kampania znajdująca się w Rudach otrzymała numer 3. Jak widać wyżej, numeracja kampanii miała zapewne swoje uzasadnienie, jednak na pierwszy rzut oka wygląda chaotycznie – 1, 2, 4, 7.
“Kompania składała się z trzech plutonów – Zug. Te z kolei były podzielone na trzy lub cztery Truppen vel Gruppe – drużyny składające się z 11 do 15 junaków.“ 8
Licząc więc prostą matematyką, kompania mogła składać się od 99 do 180 junaków w danym momencie.
Zakończenie
Przy tych wszystkich poszukiwaniach, natknąłem się na wiele ciekawych artykułów dotyczących Służby Pracy (RAD) w rejonie Głubczyc, Raciborza i Gliwic. Jednak najważniejsze było dla mnie zestawienie najważniejszych informacji o RAD 3/121 – nieśmiertelnikach i oddanie jego kontekstu w całej lokalnej strukturze RAD.
Zastanawiające jest to w jaki sposób nieśmiertelniki z Rud znalazły się 600 km od swojego “domu”. Jednak to chyba będzie ta historia, którą należy dopowiedzieć sobie samemu :)
Jeżeli posiadasz jakieś informacje związane z obozem RAD w Rudach lub innym w województwie Śląskim lub Opolskim – koniecznie daj mi znać – czy to przez Instagram, Facebook lub e-mail.
PS Zdjęcie główne pochodzi z aukcji internetowej. Jeśli dobrze się przyjrzeć to na naszywkach widać 121 i 3. To ewidentne zdjęcie części kompanii z Groß Rauden.
Źródła:
- 1. Ratiborer Heimat-Kalender für 1936, Der Reichsarbeitsdienst und sein Schaffen im Kreise Ratibor OS.
- 2. http://forum.balsi.de/index.php?topic=2060.195 na dzień 11.11.2023 r.
- 3. Zdeněk Buchtele, HAMELIKA, Tom XXIV, Numer seryjny 306-307, Mariańskie Łaźnie, 2000, artykuł “Vojenské ležení z třicetileté války a tábor R.A.D. u obce Prameny”, s. 27
- 4. https://sudetengebiete.de/rad-abteilung-5-371-sangerberg/ na dzień 11.11.2023 r.
- 5. https://www.detektorweb.info/clanek/vylet-do-sudet-1 na dzień 11.11.2023 r.
- 6. https://sbc.org.pl/Content/168181/iii54663-0000-00-0001.pdf na dzień 11.11.2023 r. Niestety nie udało mi się ustalić tytułu i autora publikacji. Link luźno znaleziony w Internecie, aktualnie bez możliwości odnalezienia w SBC.
- 7. Janusz Oszytko, Nazistowscy przywódcy przedwojennego Opola i opozycja antyhitlerowska w latach 1933-1945 w świetle akt z Instytutu Pamięci Narodowej oraz z Archiwum Państwowego w Opolu, Uniwersytet Opolski, 2018, s. 166
- 8. Robert Primke, Od łopaty do karabinu. Rola RAD w systemie militarnym III Rzeszy, Ridero, 2021, s. 9.
- 9. Heimatkalender des Landkreises Gleiwitz, 1938
